Ginunita ngayong Nobyembre ang ika-limang taong anibersaryo ng pananalasa ng super bagyong Yolanda na tumama sa malaking bahagi ng kabisayaan at Palawan na kumitil maraming buhay at nagpabago sa buhay ng libu-libo nating kababayan.
Pero gaya sa nagdaang mga paggunita hindi na naman nawala ang sisihan at paghahanap ng pondo. Ang tulad ng inaasahan si dating Pangulong Noynoy Aquino III pa rin ang ginawang pulutan ng sisi gayung kalagitnaan pa ng 2016 natapos ang kaniyang termino.
Pagkaraan ng limang taon mula nang tumama si Yolanda, dapat sigurong magkaroon na ng malinaw na datos at ulat tungkol sa mga isinagawang rehabilitasyon sa mga lugar na sinalanta ng bagyo na tinukoy sa 8,000-pahinang Comprehensive Rehabilitation and Recovery Plan (CRRP), na isinumite ni Senador Ping Lacson at inaprubahan ni Aquino noong Oktubre 2014.
Para hindi magkalimutan, matapos manalasa si Yolanda, binuo ni Aquino ang Office of the Presidential Assistant for Rehabilitation and Recovery (OPARR) kung saan itinalaga niya si Lacson bilang pinuno. Hindi naman binigo ni Lacson si Aquino at nagawa ang master rehab plan sa mga lugar na sinalanta ng super bagyo na kinabibilangan ng 171 lungsod at munisipalidad mula sa anim na rehiyon. At kabilang nga sa mga lugar na matinding sinalanta noon ang Leyte, pati ang Cebu at Palawan.
Bahagi ng gagawing rehabilitasyon na nilaanan ng P170.9 bilyon ang mahigit 18,000 specific projects, programs, and activities (PPAs), na nakatuon sa pagtatayo ng bagong matitirhan ng mga sinalanta, pagkakaloob sa kanila ng kabuhayan, mga serbisyong panlipunan, at siyempre, paggawa ng mga empraestrukturang nasira.
Iyon nga lang, nagbitiw si Lacson sa kaniyang posisyon noong Oktubre 2015 at tumakbong senador noong 2016 at nanalo. Ano ang nangyari sa master plan? Ipinasa na sa National Economic Development Authority (NEDA) at Department of Budget and Management (DBM) para sa pagpopondo. Pagkaraan nito, natapos na ang termino ni Aquino noong katapusan ng Hunyo 2016. Kaya mula Hulyo 1 hanggang ngayon, nasa kasalukuyang gobyerno na ang bola kung ano ang ginawa sa rehab plan at sa pondo nito.
Kung ang mga hindi maka-move on at ibabato pa rin ang sisi sa administrasyong Aquino ang mabagal na rehabilitasyon ng mga lugar na sinalanta ni Yolanda, aba’y noong Nobyembre 2014, ang Asian Development Bank (ADB) na ang nagsabi ang mas mabilis kaysa sa inaasahan nila ang ginawang pagsisimula ng Aquino government sa pagbangon ng mga apektadong lugar.
Ang ginawang basehan ng ADB sa kanilang naging obserbasyon, ang nangyaring trahedyang lindol at tsunami na tumama sa Aceh, Indonesia noong 2004 na napakarami rin ang nasalanta. Parehong kalamidad na gawa ng kalikasan ang Yolanda na may kasamang “daluyong”, habang may kasamang tsunamin naman ang lindol sa Aceh. Pero sa obserbasyon nga ng ADB noon, mas naging mabilis nga ang pagbangon ng Pinas.
Kung tutuusin, hindi biro ang pagbuo ng master rehab plan mga malalaking sakuna. Aba’y ang trahediya nga sa Marawi na gawa ng tao at hindi kalikasan, inabot din ng isang taon bago nabuo ang rehab plan. At hanggang ngayon, umaangal ang mga apektadong mga residente dahil wala pang nasisimulan gayung mas maliit lang na lugar ang apektado kumpara sa naging pinsala ni Yolanda.
Sa halip siguro na maghanap ng sisisihin, ang dapat na pagtuunan ng pansin ay ang mga nakikitang “puna” ng Commission on Audit sa mga nasasayang na pondo na para sa Yolanda rehab. Bakit nga ba may mga proyekto at programa na hindi pa rin nagagawa, at bakit may mga pondo na hindi nagamit at planong ilipat para sa Marawi rehab?
Bukod doon, dapat alalahanin, purihin at pasalamatan ang mga tumulong sa pagbangon ng mga lugar na sinalanta ni Yolanda. Kabilang sa kanila ang pribadong sektor, at mga dayuhang bansa na nagligtas ng mga buhay, nagkaloob ng kanilang kaalaman at mga materyal na bagay, at maging mga pinansiyal na ayuda. Tandaan: Ang tao’y nilalang na politiko at madalas ang politiko’y nanlilinlang ng tao!
(Twitter: follow@dspyrey)