Heto na naman tayo. Minsan pa, nabalot na naman ng pagdududa ang resulta ng katatapos lang na halalan dahil sa mga kapalpakan na puwede naman sigurong maiwasan kung kakaririn ika nga ng mga opisyal ng Commission on Elections ang kanilang trabaho at tungkulin: ang gawing malinis at kapani-paniwala ang halalan, parang replay lang sa mga naunang halalan.
Pero bago ‘yan, aba’y palakpakan natin at bigyan ng pagpupugay ang mga dakila nating guro na muling nagbantay at nagtiis sa init… hindi lang ng panahon kung hindi maging ng ulo ng mga botante. Kadalasan kasi, kapag may palpak sa proseso ng halalan sa mga presinto o paaralan, ang napagbubuntunan ng inis ng mga tao eh ang mga guro.
Gaya halimbawa na maaatraso ang simula ng botohan dahil may mga vote counting machine o VCM na hindi gumana, nawawala sa listahan ang botante o hindi makita ang pangalan, walang panulat o pangmarka ng boto at iba pa. Hindi naman kasalanan ‘yan ng mga guro pero sila pa rin ang tatanungin at sisisihin dahil sila ang nandoon at namamahala sa botohan.
Mabuti na lang at wala pa tayong seryosong insidente na may mga guro na nasaktan sa katatapos na halalan. Kaya sana naman, huwag pag-antayin nang matagal ang mga guro at ipagkaloob na kaagad sa kanila ang maliit na allowance na nararapat na para sa kanila. Aba’y balita natin na kakapiranggot lang ang allowance na nila pero mukhang kakaltasan pa ng buwis.
Samantala, mula nang gamitin ang automated system sa pagboto at pagbibilang ng mga boto noong 2010, hanggang ngayon eh hindi pa rin mawala-wala ang mga kapalpakan; mga kapalpakan na nagdudulot ng pagdududa sa resulta ng halalan. Iniisip nga ng iba na mas masahol pa sa “dagdag-bawas” noong panahon ng “mano-manong” bilangan ng boto ang pinagdududahan na high-tech na “dagdag-bawas.”
Sabi ng kurimaw natin na natalo ang ilang senatoriables na kaniyang ibinoto, napabilis nga ang bilangan sa automated polls pero baka raw napabilis din kaya ang dayaan? Dati kasi sa mano-mano, inaabot ng isang linggo bago malaman kung sino sa mga senatorial candidates ang mananalo. Kadalasan, ang mga boto na galing sa Mindanao ang huling dumadating at nabibilang.
Kaya kung malapit nang matapos ang bilangan at wala pa ang mga boto sa Mindanao, mababalitaan mong nagliliparan na patungong Mindanao ang mga tinatawag na “operator” ng mga kandidatong tagilid na manalo para “makapamili” ng boto. Naging bali-balita pa nga noon mga tsong na nagkakaroon ng “bidding” sa presyo ng mga boto, o kaya naman eh unahan sa pag-shopping.
Pero sinasabing nawala na ang bilihin ng boto dahil nga computerized na ang halalan. Nawala na nga ba o nagkaroon lang ng bagong sistema na mas high-tech? Iyan ang tanong ng ilang botante at maging ng ilang kandidato. Ang senatorial candidate na si Neri Colmenares nga eh hindi raw magko-concede o tatanggap ng pagkatalo dahil sa paniwala niya na nagkaroon ng dayaan.
Hindi natin siya masisisi at maging ang ibang tao na mag-isip nang hindi maganda sa naging resulta ng halalan. Bakit nga naman hindi, aba’y napakaraming SD card na pinaglalagyan ng datos ng boto ang hindi gumana, may mga VCM na pumalya, at ang “transparency server” na magpapakitang “transparent” ang pagdating ng mga boto, aba’y ilang oras na pumalya rin.
Kung bakit ba naman kasi na tuwing ikatlong taon lang naman may eleksyon eh hindi magawa ng Comelec na gawing pulido ang lahat; na walang SD card na masisira, lahat ng VCM ay gagana, at tuloy-tuloy ang daloy ng boto sa transparency server na makikita ng media at kanilang inilalathala ang resulta ng bilangan.
Para sa Comelec, madaling sabihin na walang dayaan at “glitch” lang o maliit na problema lang ang nangyari. Pero sa mga karaniwang tao na hindi madaling makaintindi ng mga teknikal na paliwanag na may kaugnayan sa computer at electronics, aba’y maiiwan na isip nila ang pagdududa.
Isa sa mga paraan na gagawin para malaman kung tugma ba ang bilang ng mga boto ng mga makina o VCM ay ang “random manual audit.” Dito eh mano-manong bibilangin ang boto sa mga mapipiling presinto para ikumpara sa binilang ng VCM. Hirit ng ating kurimaw, bakit hindi kaya isama sa manual audit ang mga lugar na pumalya ang mga SD card para mawala ang pagdududa ng mga tao na baka napalitan ang resulta ng halalan doon.
Ang Senado, nagtakda na ng araw kung kailan isasagawa ang imbestigasyon tungkol sa mga nangyaring kapalpakan. Dapat alamin nila ang katotohanan tungkol sa mga naging problema at “glitch” at tiyakin na walang “magic” sa computerized elections lalo pa’t tatlong mula ngayon eh maghalal tayo ng bagong pangulo.
Tandaan: Ang tao’y nilalang na politiko at madalas ang politiko’y nanlilinlang ng tao!
(Twitter: follow@dspyrey)