Sa darating na State of the Nation Address o SONA ni President Mayor Rodrigo Duterte sa July 23, asahan na ibibida at ibebenta niya sa Kongreso at sa publiko na suportahan ang isinusulong niyang pagbabago sa sistema gobyerno sa paraan ng federalismo.
Kamakailan lang, natapos na ng 22-member panel na Consultative Committee na pinamumunuan ni dating Chief Justice Reynato Puno, ang final draft ng federal constitution na mistulang papalit sa ating kasalukuyang saligang batas.
Aba’y may anim na buwan din (o anim na buwan lang), na niratsada ng ConCom ang paghimay sa mga probisyon ng “fed consti” na magtatakda ng mga panuntunan gaya ng kung ilan ang magiging “state” o estado sa Pilipinas [tulad sa Amerika na may State of California], ilan ang magiging senador at kongresista, gaano katagal ang magiging termino ng ating mga halal na opisyal, at iba pa.
Bukod dito, kasama rin sa inilahad na mungkahi ng ConCom ang pagkakaroon ng 10-member Federal Transition Commission na mamamahala at susubaybay sa panahon na nagsisimula ang federal government hanggang sa lubusan itong ipatupad sa 2022—ang taon na magtatapos ang termino ni Duterte bilang pangulo sa ilalim ng kasalukuyang sistema.
Iyon nga lang, may mga agam-agam kung doon na nga ba magtatapos ang termino ni President Mayor dahil kung pagbabatayan daw ang draft report, bukod sa siya ang mangunguna sa transition commission, puwede ring kumandidato muli si Duterte sa 2022 elections—pati na si Vice President Leni Robredo.
At dahil sa draft report ng federal form na apat na taon ang termino ng pangulo at maaaring kumandidato pa ng isa pang beses, aba’y bukod sa puwedeng siyang tumakbong muli bilang pangulo sa 2022 elections na may termino hanggang 2026, puwede siyang mag-re-elect sa 2026 elections para sa panibagong apat na taong panunungkulan hanggang 2030.
Kung 73-anyos na ngayon ang pangulo, 77-anyos siya pagsapit ng 2022. Kung makakahirit pa siya ng walong taon sa kapangyarihan sa ilalim ng federal government, aba’y 85-anyos na siya nun, o katumbas ng 14 na taon sa Palasyo.
Dahil higit na nakararami ang kaalyado ng administrasyon sa Kongreso, malaki ang posibilidad na makalusot sa mga mambabatas ang pag-amyenda ng Saligang Batas at maaprubahan ang panukalang federalism. Kung pagbabatayan din ang survey ng Social Weather Station, marami sa mga nakakalam ng federalismo ang sang-ayon dito (37% agree, 34% undecided at 29% ang tutol.
Iyon nga lang, ibang tinapay ang pagpabor sa federalismo pagdating naman sa usapin ng pag-amyenda o paggalaw sa ating Saligang Batas. Kung paniniwalaan naman kasi ang nakaraang survey ng Pulse Asia, lumilitaw na pito sa bawat 10 Pinoy ang tutol na baguhin ang Saligang Batas [64% ang tutol, 23% lang ang pabor].
Aba’y bawat administrasyon yata mula nang matapos ang termino ni dating Pangulong Cory Aquino eh tinangkang amyendahan ang Saligang Batas pero nabigo dahil sa hinala na ang tanging agenda ng mga mambabatas ay alisin ang term limits ng mga halal na opisyal para sa one-to-sawa silang makatakbo at pakapuwesto. Tandaan na inilagay sa 1986 constitution ang term limits dahil sa naging karanasan noon ng bansa sa ilalim ng diktaturyang rehimen.
Sa totoo lang, sinasabing noong panahon ni dating Noynoy Aquino III ang pinakamagandang panahon na amyendahan ang Saligang Batas dahil wala siyang intensyon na magtagal sa kapangyarihan. Iyon nga lang, mas tinutukan niya ang pagpapalakas ng ekonomiya ng bansa.
Kung lumusot man sa mga kamay ng mga mambabatas ang chacha at federalismo, asahan na dadaan pa ito sa plebisito para alamin kung susuportahan ng mga mamamayan. Tiyak na ibang usapan pa ang mga inaasahang mga protesta lalo na kung lilitaw na ang tanging layunin ng pag-amyenda ay magtagal lang sa kapangyarihan ang mga opisyal.
Tiyak din na magiging isyu rin kung kaya bang solusyunan ng chacha at federalismo ang maraming problema ngayon ng bayan lalo na tumataas na mga bilihin at serbisyo, patayan, at lumulubong utang panlabas at iba pa. Aba’y ating abangan.
Tandaan: Ang tao’y nilalang na politiko at madalas ang politiko’y nanlilinlang ng tao!
(Twitter: follow@dspyrey)